Ciekawe orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 27 października 2016 r. ( V CSK 48/16 ). Stan faktyczny dotyczył omyłkowej wpłaty środków pieniężnych przez przedsiębiorcę na rachunek innej firmy. Przedsiębiorca dowodził, że złożył błędną dyspozycję przelewu środków płatniczych dokonując wpłaty na rachunek firmy która nie była w danym momencie jego kontrahentem i wobec której nie posiadał żadnych zobowiązań z prowadzonej działalności. Podjęta wspólnie z bankiem prowadzącym firmowy rachunek bankowy próba wycofania zlecenia, a następnie odzyskania pomyłkowo przelanych środków okazała się nieskuteczna. Przyczyną była egzekucja skarbowa prowadzona przez urząd skarbowy w ramach której dokonano zajęcia rachunku bankowego firmy na który wpłynęły omyłkowo środki przedsiębiorcy. Batalia sądowa stoczona przez pechowego płatnika, zakończyła się w Sądzie Najwyższym, który wydał wyrok oddalający powództwo przedsiębiorcy, przy czym w uzasadnieniu znajdujemy wiele ciekawych uwag na temat charakteru prawnego czynności polegającej na gromadzeniu środków na rachunku bankowym.

Większość posiadaczy rachunków bankowych wpłacając lub otrzymując środki pieniężne na konto z różnych tytułów ( praca, emerytura, dochody z prowadzonej działalności, itd.) jest przekonana, że gromadzi na rachunku jakąś kwotę własnych pieniędzy odpowiadającą aktualnej różnicy pomiędzy wpływami, a wypłatami dokonywanymi na podstawie składanych przez posiadacza rachunku dyspozycji. I tu zaskoczenie. Zgodnie z treścią powołanego orzeczenia, w momencie wpłaty środków pieniężnych na rachunek bankowy przestają one być pieniędzmi stanowiącymi własność wpłacającego, natomiast zamieniają się w zapis księgowy na rachunku bankowym połączony z określonymi prawami jego posiadacza. Wynika to wprost ze stwierdzenia SN analizującego przepis art. 725 kodeksu cywilnego, dotyczący umowy rachunku bankowego (cyt.): „ Znaczenie wpisu polega zatem na tym, że określa on wierzytelność posiadacza rachunku do banku, który zobowiązany jest na jego żądanie wypłacić mu określoną kwotę pieniędzy lub wykonać polecenie przelewu, polecenie zapłaty, czy inne zlecenie. Inaczej rzecz ujmując, bank jest dłużnikiem posiadacza rachunku do wysokości zapisanej na rachunku kwoty. Nie można zatem twierdzić, że zgromadzona na rachunku bankowym kwota pieniędzy stanowi własność posiadacza rachunku, a tym bardziej własność innej osoby, na polecenie której określona kwota ten rachunek zasiliła, choćby dokonała tej wpłaty pomyłkowo”.

W ocenie SN czynność zajęcia egzekucyjnego której dokonał organ skarbowy nie dotyczyła rachunku, własności zgromadzonych na nim środków pieniężnych, czy samego zapisu. Dotyczyła wierzytelności posiadacza rachunku (dłużnika) wobec banku prowadzącego jego rachunek a polegającej między innymi na uprawnieniu posiadacza do żądania realizacji przez bank wypłaty z tegoż rachunku. Zajęcie powoduje, że taka wypłata jest możliwa jedynie w sytuacji, gdy zgody udziela w tym zakresie organ skarbowy prowadzący czynności egzekucyjne.

Jak wynika z powyższego, prawo majątkowe posiadacza rachunku doznaje przy tej okazji szczególnego ograniczenia, zwalniając bank z obowiązku realizacji zlecenia wypłaty w pełnym lub ograniczonym wymiarze ( do wysokości określonej kwoty ). Nie ulega wątpliwości, że dla firmy dłużnika zastosowany przez organ skarbowy środek zabezpieczenia zobowiązań wobec fiskusa będzie dotkliwy i często okaże się skuteczny. Tym bardziej, że odnosi się do wszelkich określonych zapisami na rachunku środków pieniężnych, nawet jeżeli ich wpłata stanowiła rezultat pomyłki wpłacającego.

Uważajcie więc na płatności – uważnie wypełniając każde polecenia przelewu. Pomyłka może okazać się kosztowna.